نجیب الله پلکان ترقی را در حزب دموکراتیک خلق از جنبش محصلی در کابل آغاز کرد و تا بالاترین مقام حزبی و دولتی رسید.

او آخرین رییس جمهوری دولت  برخاسته از کودتای ثور 1357 در افغانستان بود که در مقایسه با سه رییس جمهوری پیش از خود نفوذ بیشتری در میان مردم و هواداران حزب داشت.

نجیب الله در سال ۱۳۲۶ خورشیدی در کابل به دنیا آمد، ولی پدر او، اختر محمد، اصلاً از  باشنده گان پکتیا بود. پدر نجیب الله در سالهای دهه ۱۳۴۰ خورشیدی وابسته تجاری کنسولگری افغانستان در پشاور  بود.

نجیب الله در سال ۱۳۴۰ خورشیدی از لیسه  حبیبیه کابل فارغ التحصیل شد و در سال ۱۳۵۴ از پوهنتون کابل در رشته طب دیپلوم گرفت.

او در سال ۱۳۴۴ به حزب دموکراتیک خلق پیوست، به خواندن آثار مارکسیستی آغاز کرد و در سخنرانی در همایش های محصلی و حزبی مهارت یافت.

نجیب الله زمانی که هنوز  محصل بود،  دو بار زندانی شد .

 در ماه سرطان ۱۳۵۷ به سفارت افغانستان در تهران فرستاده شد، ولی دیری در مقام سفارت نماند و به کشور فراخوانده شد.

نجیب الله برای مدتی به ماسکو رفت و در جدی سال ۱۳۵۸ با اشغال افغانستان توسط ارتش سرخ شوروی ، به کشور بازگشت و به ریاست خاد ( خدمات امنیت دولتی) گماشته شد - به ویژه مخالفین رژیم  حاکم وقت از سازمان خاد خاطرات بدی به یاد دارند.
 

زمانی که نجیب الله در سال ۱۳۶۵  رهبری حزب و سپس به ریاست جمهوری رسید. او سیاست "آشتی ملی" را برای مصالحه با مخالفان، به ویژه گروههای مجاهدین اعلام کرد که مخالفان او آن را نپذیرفتند.

نجیب الله در دوره ریاست جمهوری خود دست به اصلاحاتی زد در نظام و سیاست های حزبی وارد کردکه به گفته وی باید زمینه های حقوقی و ساختار تحقق مشی مصالحه وی را فراهم می ساخت . وی  نام حزب را تغییر داد و حزب دموکراتیک خلق را به حزب وطن تغییر نام داد و لویه جرگه یی کهدر سال ۱۳۶۶ برگزار کرد قانون اساسی جدیدی را به تصویب رسانید که در مقایسه با قوانین پیش از آن ارزش های دموکراتیک بیشتری را در بر داشت.

خروج ارتش شوروی سابق از افغانستان، ۲۶ دلو ۱۳۶۷ و کودتای نافرجام شهنواز تنی، وزیر دفاع دولت نجیب الله در ۱۶ دلو ۱۳۶۸، از مهمترین رویدادهای نظامی دوره ریاست جمهوری او شمرده می شود.

نجیب الله روز خروج نیروهای شوروی از افغانستان را روز نجات ملی اعلام کرد و با سخنرانی های مردم پسند خود از طریق رادیو و تلویزیون دولتی  تلاش نمود عقول و قلوب مردم را جذبل کند.

اما گروههای مجاهدین مستقر در پاکستان و ایران این سیاست او را ناشی از ضعف دولت کابل و نوعی نیرنگ تلقی کردند و در سال ۱۳۶۸ خورشیدی عملیات بزرگی را با هدف سقوط دولت نجیب الله در جلال آباد در شرق افغانستان آغاز کردند که با شکست مواجه شد .

پس از فروپاشی شوروی و از دست دادن یگانه حامی خارجی نیرومند، رژیم حاکم در مضیقه قرار گرفت و بالاخره در اثر اختلافات دورنی با فروپاشی مواجه شد.

در نخستین ماه سال ۱۳۷۱ خورشیدی نجیب الله تصمیم به کناره گیری از قدرت و خروج از کشور را  گرفت، اما  برخی همکاران قبلی خودش مانع خروج او از کشور شدند و او به دفتر نماینده گی سازمان ملل در کابل پناه برد و حدود پنج سال در آنجا بود.

ادامه جنگ های میان گروهی در افغانستان و به ویژه قتل نجیب الله به دست طالبان در پنجم میزان سال ۱۳۷۵ او را در میان گروهی از مردم، به خصوص هواداران او، به "قهرمان" مبدل کرد.

طالبان به محض ورود به شهر کابل نجیب الله و برادرش، جنرال احمدزی را از دفتر سازمان ملل در کابل بیرون کردند و در چهار راه آریانا به پایه  برق آویختند. طالبان جسدهای آنها را در همانجا گذاشتند تا همه کسانی که از آن جا می گذشتند، ببینند. ددر باره انگیزه و عاملان قتل نجیب الله مطالب زیادی منتشر شده است. با وجود این تحولات دراماتیک، سایه سنگینی که ریاست او در سازمان خاد بر شخصیت نجیب الله افگنده، از ذهن بسیاری از افغانها زدوده نشده و آنها هنوز هم او را با همین تصویر و از همین زاویه می شناسند.